ახალი სქემის მიხედვით, წამყვანი მასწავლებლის სტატუსი მხოლოდ 184-მა პედაგოგმა მიიღო. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრში ვარაუდობენ, რომ სწორედ წამყვანი მასწავლებლები, რომლებმაც 2011-2014 წლის პროფესიულ განვითარების სქემაში მიიღეს კრედიტქულები დამატებით აქტივობებში, სავარაუდოდ, იქნებიან პირველი მენტორები, ამავდროულად, უფროსი მასწავლებლების ნაწილს ასევე დაუგროვდა დამატებით აქტივობებში კრედიტქულები, რაც მათ საშუალებას მისცემს, 2016-2017 სასწავლო წელს სავალდებულო აქტივობების შესრულებით, წამყვან მასწავლებელთა რიგებს შეუერთდნენ. წამყვან მასწავლებლებს 5-წლიანი ვადა ეძლევათ შემდეგ საფეხურზე გადასასვლელად განსახორციელებელი აქტივობებისთვის, გზა მენტორამდე 25 კრედიტქულის მოპოვებას გულისხმობს; წამყვან მასწავლებლებს ასევე შეუძლიათ სტატუსის შენარჩუნება. ამისთვის მათ სავალდებულო თუ დამატებითი აქტივობები უნდა განახორციელონ და 17 კრედიტქულა მოაგროვონ; არასაკმარისი კრედიტქულების დაგროვების შემთხვევაში, მათ პოზიციის დათმობა მოუწევთ და უფროსი მასწავლებლის სტატუსს დაუბრუნდებიან.
რა ტიპის სავალდებულო და დამატებითი აქტივობების განხორციელება მოუწევს წამყვან მასწავლებელს სტატუსის შესანარჩუნებლად და მენტორის სტატუსის მოსაპოვებლად, ამის შესახებ დეტალურად საუბრობს მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის კონსულტანტი მანანა რატიანი.
— წამყვანი მასწავლებლები სისტემაში ცოტა გვყავს, მაგრამ ჩვენი სურვილია, რომ უფროსმა მასწავლებლებმა მოკლე ვადაში მოახერხონ სტატუსის შეცვლა და წამყვანი მასწავლებლის პოზიციაზე გადასვლა.
წამყვანი მასწავლებელი რეალურად არის მასწავლებელი, რომელიც არა მხოლოდ საკუთარ კლასზე აგებს პასუხს, არამედ შეუძლია გასცდეს საკუთარ კლასს და კათედრაზე კოლეგას გაუწიოს კონსულტირება,.მას აქვს კომპეტენციები, რაც მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მოსწავლეებისთვის (კარგად ასწავლოს და უკეთ განუვითაროს უნარ-ჩვევები), არამედ მთელი სკოლისათვის. აქტივობებიც, რომლებიც სავალდებულოა წამყვანი მასწავლებლისთვის, გამოცდილების გაზიარებაზეა მორგებული.
— რამდენი კრედიტქულა უნდა დააგროვოს წამყვანმა მასწავლებელმა სტატუსის შესანარჩუნებლად და შემდეგ საფეხურზე გადასასვლელად და რა ვადებში მოუწევს მას ამ აქტივობების განხორციელება?
— ამ შემთხვევაში, ისევე როგორც უფროსი მასწავლებლისთვის, გვაქვს განსხვავებული გზები — შესანარჩუნებლად და წინ წასასვლელად განსახორციელებელი აქტივობები. სტატუსის შესანარჩუნებლად, ჯამურად, საჭიროა 17 კრედიტქულის დაგროვება, აქედან 10 — სავალდებულო აქტივობებიდან, 7 კი — დამატებითი აქტივობებიდან. ხოლო იმისთვის, რომ წამყვანმა მასწავლებელმა მენტორის სტატუსი მოიპოვოს, უნდა დააგროვოს 25 კრედიტქულა — 15 სავალდებულო, ხოლო 10 — დამატებითი აქტივობებით.
რასაკვირველია, კრედიტების რაოდენობა, წინა საფეხურებთან შედარებით, მეტია, აქტივობებიც რთულდება და განსხვავებულია. ასევე სტატუსისთვის განსაზღვრული ვადაც შეცვლილია — თუ პრაქტიკოსი და უფროსი მასწავლებლისთვის განკუთვნილია 4 წელი, მათ ვადა კიდევ ერთი წლით ეზრდებათ და 5 წლის განმავლობაში აქვთ შესაძლებლობა განახორციელონ აქტივობები, შეინარჩუნონ სტატუსი ან დაწინაურდნენ პროფესიაში, ამას კიდევ ემატება საპილოტე წელი თუკი ეს მათ დასჭირდებათ. უფროსი მასწავლებლისგან განსხვავებით, თუკი წამყვანმა მასწავლებელმა განსაზღვრულ ვადაში ვერ დააგროვა სტატუსის შესანარჩუნებლად დადგენილი კრედიტქულები (ანუ 17 კრედიტქულა), ჩამოდის უფროსი მასწავლებლის საფეხურზე. უფროსი მასწავლებლის შემთხვევაში, დამატებით ეძლევათ ერთი წელიწადი, რადგანაც ვერც ერთ შემთხვევაში პრაქტიკოსის საფეხურზე ვეღარ ჩამოინაცვლებენ, რადგან, მოგეხსენებათ, რომ პრაქტიკოსის სტატუსი, ამ დროისთვის, აღარ იქნება.
— რა სავალდებულო აქტივობების განხორციელება სჭირდება წამყვან მასწავლებელს?
— ერთ-ერთი მთავარი და ყველაზე ხშირად გასაკეთებელი აქტივობა სამოდელო გაკვეთილის ჩატარებაა. სამოდელო გაკვეთილი, ზოგადად, ჩვენი საგანმანათლებლო სისტემისთვის დიდი სიახლე არ არის, რადგან, ხშირ შემთხვევაში, ასეთ გაკვეთილებს მასწავლებლები ატარებდნენ.
სამოდელო გაკვეთილის მთავარი მიზანია, სკოლაში ჩამოყალიბდეს გამცდილების გაზიარების კულტურა და უფრო გამოცდილმა მასწავლებელმა თავისი საუკეთესო პრაქტიკა სხვა მასწავლებლებს გაუზიაროს.
განისაზღვრა სამოდელო გაკვეთილის ოთხი ტიპი, მათ შორის, ერთ-ერთი ინტეგრირებული გაკვეთილია, რომელიც ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვიდან მოყოლებული მნიშვნელოვან გაკვეთილად მიიჩნევა — მოსწავლე შეძენილ ცოდნასა და უნარებს ერთი საგნისთვის არ იძენს. საჭიროა, რომ მან შეძლოს ცოდნის და უნარ-ჩვევების სხვაგან გამოყენება — ის მხოლოდ ამ საგანში ნიშნის მისაღებად არ სწავლობს, შესაბამისად, ინტეგრაცია სწორედ ცოდნის ტრანსფერს, ანუ გადატანას უწყობს ხელს — ეს ასევე იძლევა საშუალებას, რომ მოსწავლემ თემები და უნარები ერთმანეთთან დააკავშიროს და შემდგომ უკვე რეალურ ცხოვრებაშიც შეძლოს მათი გამოყენება. ამდენად, ერთ-ერთი სამოდელო გაკვეთილის ტიპი, რომელიც მასწავლებელმა შეიძლება ჩაატაროს, ინტეგრირებული გაკვეთილია.
სამოდელო გაკვეთილის მეორე ტიპი გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებისაკენ მიმართული გაკვეთილია. 2011-16 წლის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, გამჭოლი კომპეტენციების განვითარება ყველა მასწავლებლისთვის სავალდებულოა. სულ 9 გამჭოლი კომპეტენცია გამოიყოფა, თუმცა, მასწავლებელთა უმრავლესობა ამას ნაკლებ ყურადღებას უთმობდა. პედაგოგები იმ გამჭოლ კომპეტენციებს ავითარებდნენ, რომლებიც ორგანულად ერწყმოდა მათ საგანს. მაგალითად, ბუნებისმეტყველება და გეოგრაფია ეკოწიგნიერებას მეტად აქცევდა ყურადღებას; მათემატიკა — რაოდენობრივი წიგნიერების განვითარებას, ქართული და უცხო ენები წიგნიერების განვითარებას უწყობდნენ ხელს. ამდენად, არც გამჭოლი კომპეტენციების დანერგვა იქნება სიახლე, ეს ერთგვარი სტიმულია, რომ მასწავლებელმა მათ განვითარებას მიაქციოს ყურადღება. სწორედ ამ მიზნით ჩაიდო სამოდელო გაკვეთილის ერთ-ერთ ტიპად გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებისკენ მიმართული გაკვეთილი.
მესამე ტიპის სამოდელო გაკვეთილი ინოვაციების, სიახლეების დანერგვაა. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრული სიახლე, ასევე, მაგალითად, ის აღმოჩენები, რასაც ასე მრავლად აქვს ადგილი მსოფლიოში თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების კვალდაკვალ. მეთოდოლოგიური სიახლეების დანერგვაც ინოვაციური გაკვეთილის ტიპში გადის. შესაბამისად, წამყვანი მასწავლებლის ვალდებულებაა, მოსწავლეებსაც მიაწოდოს ეს სიახლეები მათთვის გასაგებ ენაზე და, ამავდროულად, სხვა მასწავლებლებსაც გაუზიაროს გამოცდილება.
მეოთხე ტიპის სამოდელო გაკვეთილი — პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლება, ძალიან საინტერესო ფორმატია — მასწავლებელი ღიად სვამს გარკვეული ტიპის პრობლემას, რომელიც მოსწავლეებისთვის არც ძალიან ნაცნობია და, ამავდროულად, არც იმდენად რთული, რომ ვერ მოახერხონ მისი გადაჭრა. ამ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია ის, რომ მოსწავლეებს პრობლემის გადაჭრის უნარები განუვითარდეთ. შესაბამისად, ამ ტიპის აქტივობა პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლებაა და ის მასწავლებელს შეიძლება სამოდელო გაკვეთილში ჩაეთვალოს.
ამდენად, სამოდელო გაკვეთილების ტიპები განსაზღვრულია და უფრო დეტალურად, თუ როგორ უნდა დაგეგმონ ასეთი გაკვეთილი და რა რუბრიკებით შეფასდება იგი, ამ კვირაში გახდება ცნობილი მასწავლებლებისთვის, რის შემდეგაც მათ სამოდელო გაკვეთილების ჩატარების შესაძლებლობა ექნებათ. სამოდელო გაკვეთილს შეფასების ჯგუფი და კათედრის წარმომადგენლები ესწრებიან.
წამყვანმა მასწავლებელმა, 5 წლის განმავლობაში, 10 სამოდელო გაკვეთილი უნდა ჩაატაროს იმისთვის, რომ მენტორის სტატუსი მიღოს, ხოლო წამყვანის სტატუსის შესანარჩუნებლად 5 სამოდელო გაკვეთილის ჩატარებაა საკმარისი.
ერთ-ერთი სავალდებულო აქტივობაა სკოლის საჭიროებების კვლევა. ადრე აღვნიშნავდით, რომ მასწავლებლისთვის აუცილებელი იყო საკუთარი პრაქტიკის კვლევა. ამ შემთხვევაში კი ვამბობთ, იქიდან გამომდინარე, რომ სკოლაში სხვადასხვა ტიპის საჭიროებები დგება, აუცილებელია მასწავლებელმა, რომელსაც უფრო მაღალი სტატუსი აქვს, განახორციელოს სკოლის საჭიროებების კვლევა. მაგალითად, რამდენადაა მოსწავლეების განვითარებაზე ორიენტირებული ან რამდენად ობიექტურია სკოლაში შეფასების სისტემა, — გამოიკვლიოს, რამდენად ეხმარება მოსწავლეებს განმავითარებელი შეფასებები სკოლაში; მასწავლებლების რა ნაწილი ართმევს უკეთ თავს, რა ნაწილი — ნაკლებად; ან აღნიშნავს თუ არა ერთი და იგივე ქულა, პარალელურ განაყოფებში, ბავშვების ერთი და იმავე ცოდნას და უნარ-ჩვევებს. ამდენად, საჭიროა დამატებითი ღონისძიებების განხორციელება, კვლევების ჩატარება, რომლის შედეგადაც, მაგალითად, გაუმჯობესდება ის რუბრიკები, რომელსაც მასწავლებლები იყენებენ და ა.შ. ან დადგინდება მასწავლებლების საჭიროებები და გაიცემა რეკომენდაციები ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად. გარდა ამისა, სკოლაში შეიძლება აღმოჩნდეს კიდევ სხვა ტიპის საჭიროებები, მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს ინკლუზიური განათლების უკეთ დანერგვა სკოლაში. შესაბამისად, წამყვანი მასწავლებელი ვალდებულია, განახორციელოს იმ ტიპის კვლევები, რომელიც სკოლას განვითარებაში დაეხმარება.
წამყვანი მასწავლებლისთვის ასევე ვალდებულებად იქცა (რადგან უკვე გამოცდილები არიან და გარკვეული პრაქტიკა აქვთ) სხვა მასწავლებლებისათვის გამოცდილების გაზიარება. ამ ტიპის აქტივობად განისაზღვრა სასწავლო რესურსის ან რეცენზირებული პროფესიული ლიტერატურის მომზადება. ამ აქტივობას ჰქვია, „სასწავლო რესურსების მომზადება ან რეცენზირებული პროფესიული ლიტერატურის შექმნა“. ეს შეიძლება იყოს სტატია, მეთოდური ლიტერატურა, სახელმძღვანელო, ანუ მასწავლებელმა შეიძლება მოამზადოს განსხვავებული ტიპის რესურსი და, შესაბამისად, განსხვავებული იქნება კრედიტების რაოდენობაც.
მთლიანობაში, მენტორის სტატუსის მაძიებელმა მასწავლებელმა, ძირითად სავალდებულო აქტივობებში სტატუსისთვის განსაზღვრული საერთო 25 კრედიტქულიდან, 15 კრედიტქულა უნდა მოიპოვოს, ხოლო შესანარჩუნებლად — 17-დან 9.
სავალდებულო აქტივობების და მისანიჭებელი კრედიტქულების მოკლე ჩამონათვალი ასეთია:
1) სამოდელო გაკვეთილი — 1 კრედიტქულა — ჯამურად შენარჩუნებისათვის შეიძლება მოაგროვოს 5, გადასასვლელად — 10;
2) სკოლის საჭიროებების კვლევა — 2 კრედიტქულა;
3) რესურსების მომზადება — 1-დან 6 კრედიტქულამდე.
არ უნდა დაგვავიწყდეს ისიც, რომ წამყვანი მასწავლებელი, ისევე როგორც დანარჩენი სტატუსის მქონე მასწავლებლები, ყოველწლიურად, ავსებს თვითშეფასების კითხვარს და ადგენს ინდივიდუალურ სამოქმედო გეგმას. ყველაფერი ეს სავალდებულოა, მაგრამ, როგორც უკვე ცნობილია, არცერთი მათგანი კრედიტქულის მომტანი არ არის.
— ეს, რაც შეეხება სავალდებულო აქტივობებს. კიდევ რა დამატებითი აქტივობებით შეუძლიათ მასწავლებლებს კრედიტქულების დაგროვება?
— დანარჩენი აქტივობების ჩამონათვალი მრავალფეროვანია, მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს შეფასების ჯგუფის წევრობა. მოგეხსენებათ, რომ შეფასების ჯგუფის წევრობისთვის და განსაკუთრებით ფასილიტატორებისთვის წინასწარ განისაზღვრა, რა ტიპის კომპეტენციებს უნდა ფლობდეს მასწავლებელი როგორც პროფესიულ, ისე პიროვნულს. შესაბამისად, ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მაღალი სტატუსის მქონე მასწავლებელი ბევრად უფრო იმსახურებს შეფასების ჯგუფში ყოფნას, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, ვიდრე სხვა მასწავლებლები. შეფასების ჯგუფის წევრობა — ფასილიტატორობა — სამი წლის განმავლობაში ფასდება 3 კრედიტქულით (ვინაიდან ფასილიტატორი 3 წლით ირჩევა), ხოლო კათედრის წარმომადგენლის შეფასების ჯგუფში ყოფნა 1 კრედიტქულის მომტანია.
ამავდროულად, შესაძლებელია, მასწავლებელი სხვადასხვა ტიპის ღონისძიების მონაწილე იყოს, რადგან მას უკვე შეუძლია სხვა მასწავლებლებსაც გაუზიაროს საკუთარი გამოცდილება პროფესიული ლიტერატურის შექმნით. ამასთანავე, ისევე როგორც სხვა დანარჩენ პედაგოგებს, მას შეუძლია, კონფერენციებსა და ტრენინგებში მონაწილეობა და ამით კრედიტქულების მოპოვება. კონფერენციებში მონაწილეობა 1 კრედიტქულით ფასდება, ტრენინგში მონაწილეობა კი, სატრენინგო საათებიდან გამომდინარე, 25 საათი — 1 კრედიტქულა.
ასევე, 1 კრედიტქულის მომტანია სტაჟირება, პრაქტიკის ხელმძღვანელობა. მოგეხსენებათ, რომ საუნივერსიტეტო განათლებაში მასწავლებლის მომზადების პროგრამის კონცეფცია შეიცვალა და ძალიან დიდი როლი ენიჭება სტუდენტის პრაქტიკას. წამყვან მასწავლებელს შესაძლებლობა ექნება, უხელმძღვანელოს სტუდენტის პრაქტიკას — მხარი დაუჭიროს და დაეხმაროს მას გაკვეთილების დაგეგმვაში, ასევე დაისწროს გაკვეთილზე და მასთან ერთად იმუშაოს, რომ სტუდენტმა შეიძინოს ის საჭირო უნარები, რაც პედაგოგისთვის აუცილებელია. ამ დამატებით აქტივობაში მასწავლებელი 2 კრედიტქულას მიიღებს.
მასწავლებელს, ტრენინგ-მოდულის შექმნა კრედიტქულას მოუტანს. აკრედიტებული ტრენინგ-მოდულის ავტორობა 2 კრედიტქულით ფასდება. კრედიტქულების დაგროვება შესაძლებელია სხვადასხვა პროგრამებსა და პროექტებში მონაწილეობითაც, რომელთა შეფასება 1-დან 4 კრედიტქულამდეა. პროგრამების ჩამონათვალი, რაც მასწავლებლებს კრედიტქულებს მოუტანს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მიერ არის ბრძანებით განსაზღვრული.
ეს ის დამატებითი აქტივობებია, რომელიც წამყვანმა მასწავლებელმა უნდა განახორციელოს.
— 25 დეკემბერს დასრულდა 2011-2015 წლებში სქემაში ჩართული მასწავლებლებისთვის კრედიტქულების მინიჭების პროცესი. შედეგები, გარკვეულწილად, დაეხმარება პედაგოგებს დაგეგმონ და განსაზღვრონ მომდევნო აქტივობები. როგორია სურათი, უნდა ველოდოთ თუ არა ცვლილებს, ამ შემთხვევაში, წამყვანი მასწავლებლის საფეხურზე და როდის?
— მასწავლებლებს, ძველი სქემის ფარგლებში მოპოვებული კრედიტქულებით, შეევსოთ დამატებითი კრედიტქულების წილი, ეს მათ სრულად ან ნაწილობრივ მოახერხეს. მათ კვლავ განსახორციელებელი რჩებათ სავალდებულო/ძირითადი აქტივობები. მას შემდეგ, რაც გამოცხადდა შეფასებები, თუ რამდენი კრედიტქულა დააგროვეს პედაგოგებმა გასულ წლებში განხორციელებული აქტივობებით, მასწავლლებლებს უკვე კონკრეტულად შეუძლიათ განსაზღვრონ, რამდენი კრედიტქულა დარჩათ დასაგროვებელი დამატებით აქტივობებში. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ სწორედ წამყვანი მასწავლებლების ეს კატეგორია შეიძლება იყოს იმათ შორის, ვინც პირველი მენტორი გახდება. ეს კი 2016-2017 სასწავლო წლის ბოლოს შეიძლება მოხდეს. ამავე პერიოდში, ჩვენ ველოდებით სქემის ფარგლებში ახალ წამყვან მასწავლებლებს, რომლებიც უფროსი მასწავლებლის კატეგორიიდან გადაინაცვლებენ.
შეფასების ჯგუფი, ყოველი სასწავლო წლის ბოლოს, შეაფასებს ყველა იმ აქტივობას, რომელიც პედაგოგთა პროფესიულ საქაღალდეში იქნება, შესაბამისად, 2017 წლის სექტემბერში, შესაძლებელია, მასწავლებელს უკვე სხვა სტატუსი ჰქონდეს. აქვე კიდევ ერთხელ განვმარტავ ერთ დეტალს — საფეხურებზე მასწავლებლების განაწილებისას სერტიფიცირებული დოქტორის ხარისხის მქონე მასწავლებელს მივანიჭეთ წამყვანის სტატუსი და არასწორი ინტერპრეტაციის გამო მიიჩნიეს, რომ წამყვანი მასწავლებელი მხოლოდ იმ შემთხვევაში გახდება მასწავლებელი, თუკი დისერტაციას დაიცავს, რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. ნებისმიერ პრაქტიკოს მასწავლებელს, რომელიც მისი სტატუსისთვის განსაზღვრულ აქტივობებს გაივლის, დააგროვებს შესაბამის კრედიტქულებს და გადავა უფროსი მასწავლებლის საფეხურზე, შემდგომში შეუძლია წამყვანი მასწავლებლის სტატუსის მოსაპოვებლად იმუშაოს. თუმცა, თუკი ის დოქტორის ხარისხსაც დაიცავს, ამას რა სჯობს, უფრო მარტივი გზით წავა დასაწინაურებლად.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
განათლების სფეროში საერთაშორისო დონეზე შესაძლებელია სხვადასხვა ქვეყნის განათლების სისტემების, ან სისტემის კონკრეტული მახასიათებლების შედარება. ეროვნულ დონეზე ხშირად იკვლევენ გატარებული რეფორმების ეფექტურობას, აფასებენ განათლების ხარისხსა და ხელმისაწვდომობას და ა.შ. ასეთივე კვლევების ჩატარება შესაძლებელია რეგიონის დონეზეც: შეგვიძლია სხვადასხვა რეგიონის შედარება სხვადასხვა ინდიკატორის მიხედვით და ა.შ.